- Geboortedatum: 29-03-1918
- Sterfdatum: 27-08-1942
Film over Bertram Polak brengt Holocaust dichtbij
Dichterbij kan de Holocaust haast niet komen: op zoek naar de geschiedenis van zijn huis in de Prof. Dondersstraat ontdekte de Tilburgse historicus Arnoud-Jan Bijsterveld dat een zoon van de familie die in 1927 zijn huis bouwde, in 1942 in Auschwitz is vermoord. "Met een schok realiseerde ik me dat ook uit Brabantse steden en dorpen, ja zelfs uit de straten waarin we nu wonen, honderden Joden zijn afgevoerd en omgebracht door de Nazi's. Natuurlijk wist ik wel dat de systematische moord op de Nederlandse Joden zich niet alleen een Amsterdams verhaal is. Maar ineens realiseerde ik me dat de Holocaust zich bij wijze van spreken ook om de hoek heeft afgespeeld."
De zoektocht van Bijsterveld naar het leven en dramatische lot van Bertram Polak (1918-1942) is nu door Stichting Verhalis verfilmd in de film ‘Hier was Bertram'. Op woensdag 25 april as. gaat deze film in première in Nationaal Monument Kamp Vught. Naaste familieleden, onder wie Bertrams halfzus Constance, zullen daarbij aanwezig zijn. Ook alle schenkers, die via een succesvolle crowdfunding-campagne bijdroegen aan de fondswerving, zijn uitgenodigd. Een dag later, op donderdag 26 april, wordt de film vertoond in de Filmfoyer in Tilburg (herhaling op 1 en 2 mei).
Bijsterveld ging voor zijn zoektocht te rade bij mensen die Bertram nog hebben gekend en in de archieven van onder meer Rode Kruis en NIOD. Hij kreeg een steeds beter beeld van Bertram Polak, de zoon van een Tilburgse leerhandelaar. In 1941 probeerde hij met enkele anderen naar Engeland te vluchten, werd verraden en gearresteerd. Uiteindelijk werd hij met het eerste transport vanuit Nederland naar Auschtwitz gebracht en daar vermoord. "Ik sta ervan te kijken dat van iemand die al zeventig geleden is gestorven, nog zoveel verhalen verteld kunnen worden." Zo vertelt de 92-jarige Tilburger Gabriël Ansems in de film hoe hij vier jaar met Bertram voetbalde en hockeyde. "En door die verhalen heeft niet alleen Bertram, maar heeft voor mij ook de Holocaust in Brabant een gezicht gekregen."
Uiteindelijk spoorde Bijsterveld via internet ook Bertrams verwanten op, die nu in de Verenigde Staten, Israël en elders in Nederland wonen. Dertig van hen, sommigen lang voor de oorlog geboren in Tilburg, kwamen vorig jaar samen terug naar de Prof. Dondersstraat om daar een struikelsteen te leggen voor het huis waarin Bertram opgroeide. Dat was een bijzondere ontmoeting: herinneringen aan Bertram en aan het leven van de familie Polak in Tilburg werden verteld en doorgegeven aan volgende generaties. Zij vertellen in de film wat Bijstervelds zoektocht voor hen betekent.
De film laat zien waartoe het zoeken naar bijna vergeten levens kan leiden. Documenten, foto's en verhalen roepen iemand weer in herinnering zodat er toch iets overblijft. De film is daarom tevens een oproep om verhalen te verzamelen en deze een plek te geven, in een digitaal monument of door het leggen van een struikelsteen. In Noord-Brabant zijn inmiddels zo'n driehonderd van deze herdenkingsplaquettes gelegd. "En achter iedere struikelsteen zit een verhaal dat verteld moet worden", aldus Arnoud-Jan Bijsterveld.
Arnoud-Jan Bijsterveld is hoogleraar Cultuur in Brabant aan Tilburg University.
Stichting Verhalis verbeeldt levensverhalen en bestaat uit Jeroen Neus en Carine van Vugt.
De film Hier was Bertram kwam tot stand in opdracht van Stichting Volkskunde Leerstoel Brabants Heem en dankzij bijdragen van onder meer het Delafonds, Erfgoed Brabant, de Heemkundekring Tilborch, het Prins Bernhard Cultuurfonds Noord-Brabant, de Provincie Noord-Brabant, de Rabobank Tilburg en omstreken, Stadsmuseum Tilburg, de Stichting Brabants Heem, de Stichting Maatschappij tot Nut der Israëlieten in Nederland, de Stichting VBG, de Stichting Volkskunde Leerstoel Brabants Heem, en bijna tweehonderd particuliere donoren.