Louis Sparidans
De Spaanse griep in Tilburg en Nederland in 1918
Met gebruikmaking van teksten van Bert van Slooten en Luud de Brouwer, geef ik hiernavolgend een overzicht van de verschillen en overeenkomsten van het Coronavirus dat thans heerst met de Spaanse griep van ruim honderd jaar geleden.
Het zijn kleine berichten in de krant die vanaf de zomer van 1918 steeds meer opvallen. Er wordt gesproken over een onbekende ziekte, de Spaanse griep, zo blijkt later. De beruchte griep-pandemie grijpt wild om zich heen aan het einde van de Eerste Wereldoorlog.
De Haagsche Courant heeft het over 1300 zieken bij Staatsmijn Emma in Limburg. De Telegraaf schrijft over Yerseke, een Zeeuws dorp met 4000 zielen, waarvan ruim duizend de Spaanse griep onder de leden hebben. Verderop in de krant gaat het over Wolvega, in Friesland, waar berichten vandaan komen dat steeds meer mensen aan de ziekte overlijden.
De kranten hebben elke dag wel een paar regels over de ziekte die op dat moment Europa in zijn greep houdt. Het virus komt zo goed als zeker met de Amerikaanse soldaten mee naar de Europese slagvelden. De griep wordt met Spanje geassocieerd omdat de Spaanse kranten er als eerste over schrijven.
Het is een agressieve griep met hoge koorts, keelpijn en spierpijn. Iemand die besmet wordt, kan binnen een paar dagen overlijden. Bovendien is de griepvariant hoogst besmettelijk. Om het besmettingsgevaar in te dammen gaan in Nederland in de laatste oorlogsmaanden veel scholen dicht.
Honderd jaar geleden eindigde de Eerste Wereldoorlog. De oorlog was een van de bloedigste conflicten ooit uitgevochten op Europese bodem. Gifgas, luchtaanvallen, duikboten die voor het eerst werden ingezet, stinkende loopgraven, gecombineerd met ziektes en honger. Hoe beleefde het neutrale Nederland die laatste dagen? We gaan een eeuw terug.
Toch zijn er ook hoopgevende berichten. Er zou een middel zijn waardoor patiënten zouden kunnen genezen. Al schrijven in de Arnhemse Courant van 5 november verschillende artsen ook weer ingezonden brieven om die hoop de kop in te drukken. De wonderspuit bestaat niet. De sublimaat-inspuiting zoals het door de doctoren wordt genoemd, heeft wel gewerkt bij enkele patiënten, maar bij het merendeel van de mensen niet.
De Haagsche Courant geeft de lezers tips. "Zorg voor reinheid op het lichaam, op de kleding en in de woning." Frisse lucht is volgens de krant ook belangrijk. En stof moet je niet met een bezem vegen: "Anders jagen we het stof alleen maar op en stof prikkelt vervolgens de neus, ogen en de keel." Beter is het, zo lezen we in de krant om met een vochtige doek alles schoon te maken.
De kleine kruidenier zit ook niet stil. In het najaar verschijnen steeds meer advertenties waarin anti-griepmiddelen worden aangeprezen. In de Delftsche Courant van begin november leren we dat aan de Voldergracht in de stad speciale Alpenthee voor maar 45 cent verkrijgbaar is die zou helpen tegen de griep.
In Tilburg is het iets duurder, zo schrijft de Tilburgse Courant. Speciale pastilles kosten 1,75 gulden per buisje, maar echt in de buidel tasten moet je voor abdijsiroop. Die kost wel 2,25 gulden en in de grote verpakking zelfs 3,75 gulden per fles.
Uiteindelijk sterven in Nederland naar schatting 40.000 mensen aan de Spaanse griep. Wereldwijd komen twintig tot honderd miljoen mensen om het leven.
In augustus 1918 meldden de Tilburgse kranten dat het hoogtepunt van de epidemie was bereikt en het aantal militaire slachtoffers terugliep. Onder burgerbevolking nam het aantal nog toe. De eerste sterfgevallen kregen aandacht in de krant, waaronder ook een Tilburgse militair. Op 24 augustus schreef de krant dat de examens van de Rijks HBS werden uitgesteld. Daarna stopte de berichtgeving. Het bleek de spreekwoordelijke stilte voor de storm te zijn.
Op 19 september 1918 verscheen de melding van een nieuwe uitbraak van de griep in Spanje. Daarna explodeerde de epidemie ook in Nederland. Een voortdurende stroom van berichten over scholen die gesloten werden en openbare bijeenkomsten die werden verboden, kwam op gang. Er kwamen nu ook berichten over longontsteking.
De Spaanse griep pleegde een grote aanslag op de ademhalingsorganen en het ontstaan van longontsteking als gevolg van de griep kwam op grote schaal voor. Veel mensen overleden aan de longontsteking die de griep opvolgde. De krant berichtte nu dagelijks over het aantal sterfgevallen in de stad als gevolg van de Spaanse griep.
Er verschenen overzichten met vergelijkingen met andere jaren. In de laatste week van oktober en de eerste drie weken van november 1917 overleden zeventig Tilburgers. In dezelfde maand in 1918 waren dat er 324, bijna vijfmaal zoveel. Het gezag greep in. Op 31 oktober werden de bioscopen gesloten en mochten er geen andere bijeenkomsten meer gehouden worden. Op dezelfde dag stonden er ook adviezen in de krant om de griep te voorkomen. Vooral frisse lucht was een aanrader.
Maar wat ook hielp: Vergeet uw biechtvader niet. Een gerust geweten is een goed middel ook om het lichaam te sterken. Een week later, op 8 november, moesten deken en pastoors van Tilburg ingrijpen en de kerkgangers met griepgevallen in het gezin of in hun omgeving verzoeken niet meer ter kerke te gaan. Bovendien kortten ze de kerkdiensten in. Een dag later werden op verzoek van de burgemeester alle scholen gesloten. Naast de Spaanse griep heersten ook mazelen, kink- en slijmhoest. Het was ernst.
Op 2 december gingen de scholen weer open en op 14 december meldde de krant dat de griep over zijn hoogtepunt heen was. Nog steeds waren er veel mensen ziek, maar het aantal nam af. De bioscopen en andere publieke gelegenheden mochten weer open en het openbare leven nam weer langzaam zijn normale ritme aan. Uiteindelijk stierven er ongeveer 60.000 Nederlanders aan de Spaanse griep, 22.000 aan de griep zelf en 38.000 aan de longontsteking die daarvan het gevolg kon zijn.
Tot slot voeg ik nog een paar afbeeldingen toe. Een advertentie voor abdijsiroop in die tijd, een cartoon met 'Magere Hein' en een Vlaams pamflet met voorzorgsmaatregelen, want ook vlak over de grens met België, in Poppel, was het menens met de 'Spaansche Griep'.
