Paul van Kemenade vlaggendrager van moderne jazz

  • Geboortedatum: 00-00-1957
  • Sterfdatum:

Dit artikel is een (bewerking van een) hoofdstuk uit het gloednieuwe boek ‘Jazz in Tilburg, honderd jaar avontuurlijke muziek'.

Hij is zonder discussie de vlaggendrager van de moderne jazz in Tilburg. Hij is internationaal erkend, een graag geziene gastspeler bij de meest uiteenlopende moderne-jazzgroepen. En bovenal een keiharde werker, die het als zijn levensdoel ziet improvisatiemuziek onder brede lagen van luisteraars te verspreiden. Zijn motto: niet lullen maar spelen. We hebben het over Paul van Kemenade: altsaxofonist, componist, bandleider, programmeur, concertorganisator en bruggenbouwer tussen culturen.
Paul van Kemenade (1957, Rotterdam) is de bekendste exponent van wat heet de Tilburgse School. De altsaxofonist droeg als geen ander bij aan het unieke geluid dat deze school kenmerkt: lyriek en expressionisme, geworteld in de moderne Amerikaanse jazz van de jaren zeventig. Waarin jazz, bigbandmuziek, vrije improvisaties, pop en Zuidamerikaanse strijdmuziek een vrijage aangaan. En ook nog ruimte blijft voor Westeuropese gecomponeerde en geïmproviseerde muziek.
Het geluid van Paul van Kemenade op altsaxofoon is uniek. Hij buit de klankkleur van het instrument tot in het oneindige uit: zijn toon is scherp als de vouw in de broek van een trouwkostuum, maar kan daarnaast zoetgevooisd, diffuus en van tranen druipend klinken. De ene keer scherend langs de rand van de edelste kitsch, laat hij de andere keer op overtuigende wijze horen hoezeer hij de verworvenheden van altsaxofoonlegendes als Johnny Hodges, Charlie Parker, Ornette Coleman, John Zorn, Arthur Blythe, Jackie McLean en Julian ‘Cannonball' Adderley heeft ingedronken. Deze bewering is overtuigend te horen op een vroege mijlpaal in zijn oeuvre, het Palinckx & Palinckx-album Maartse Buien uit 1984, mét Paul van Kemenade. Het titelnummer van de plaat maakt hij hartverscheurend en van een overrompelende schoonheid.

Brabant
Paul van Kemenade begon precies op zijn 13e verjaardag ‘aan de muziek'. Na zijn geboorte in Rotterdam trok het gezin-Van Kemenade naar Brabant, waar de 9-jarige Paul al snel werd geraakt door de rijke historie van harmonieën. Omdat zijn oudste broer Ferd trompet speelde in de Valkenswaardse harmonie Uitspanning na Arbeid, wilde Paul dat ook. Er was echter geen trompet meer over, zodat het een tenorsaxofoon werd.
De magie van muziek trof Paul van Kemenade onmiddellijk. In 1974 begon hij aan een studie klassiek aan het Brabants Conservatorium bij Jean Pennings, waarbij hij overschakelde op altsaxofoon. Tilburg was op dat moment de stad die net begon te bruisen van de moderne jazz. Als tweedejaars conservatoriumstudent ontmoette Paul van Kemenade Niko Langenhuijsen, die met Willem Kühne laatstejaars was. ‘Vanaf dat moment ging mijn hart uit naar de jazz', zegt hij. ‘Niko vroeg een paar gasten van het conservatorium, Hans Sparla, Henk Koekkoek, Toon de Gouw en mij voor zijn workshops. We hebben er een paar gevolgd en kwamen al snel in het Gemeentereinigingsorkest Vaalbleek terecht'.
Hard werken was Paul van Kemenade toen al niet vreemd. Van 1976 tot 1980 speelde hij onder meer bij zanger/acteur Herbert Joeks alias Klukkluk uit de tv-serie Pipo de Clown. Ook trad hij in die periode op in dans- en nachtclubs. Vanaf 1977 begon hij aan zijn carrière als improviserend musicus. Hij kwam al snel terecht in het Gemeentereinigingsorkest Vaalbleek, in Palinckx & Palinckx, in een duo met pianist Ron van Rossum. Het conservatorium verliet hij in het laatste jaar. ‘Ik vond dat ik geen papiertje nodig had om te kunnen spelen', was zijn motivatie daarvoor.
Paul van Kemenade behoort tot de eerste lichting moderne-jazzmusici die Tilburg kent, voortgekomen uit de workshops van Niko Langenhuijsen. Het klinkt daarom logisch dat hij in 1979 zijn ‘eigen' Brabants Leerorkest oprichtte, waarmee hij workshops verzorgend door het hele land trok. Een van de prominentste musici die hij hiermee afleverde is de thans zo bejubelde trompettist Eric Vloeimans. In 1984 gaf hij het stokje van het Brabants Leerorkest over aan Jan Wirken. In totaal heeft Van Kemenade in zijn leven ruim duizend workshops verzorgd.

Van Kemenade Quintet
In 1982 was het tijd voor een eigen groep: het Paul van Kemenade Quintet. De bezetting: de leider zelf op altsax, Hans Sparla op trombone, Willem Kühne op piano, Niko Langenhuijsen op contrabas en Steve Clover op slagwerk. Een carte blanche, die Paul van Kemenade in 1989 kreeg van jazzpodium Paradox bracht een nieuw kwintet voort. Het zag er als volgt uit: Paul van Kemenade altsax, Hans Sparla trombone, Eric van der Westen contrabas, Jeroen van Vliet piano en Pieter Bast slagwerk. De laatste speelt nog steeds in het kwintet.
In 1984 kreeg Paul van Kemenade de Podiumprijs, ingesteld door de Stichting Jazz in Nederland ter bemoediging van jong talent. Die prijs leidde tot de oprichting van een opmerkelijk trio. Gitarist Jan Kuiper, die een jaar later de Podiumprijs ontving, nodigde de twee voorgaande prijswinnaars - de andere was trombonist Wolter Wierbos - uit mét hem een trio te vormen. Het werd een bijzonder driemanschap, dat zich fabuleus ontwikkelde en in de dertien jaar van zijn bestaan onder andere speelde met grootheden als tenorsaxofonist David Murray, slagwerker Cornell Rochester, basgitarist Jamaladeen Tacuma en trombonist George Lewis.
Het Paul van Kemenade Quintet brengt een bijna ondefinieerbare mix van Amerikaanse jazz en Afrikaanse- en Spaanse muziekinvloeden. Melodie en harmonie zijn fijnzinnig op elkaar afgestemd, zoeken naar herkomsten lijkt een levenswerk voor Paul van Kemenade c.s. te zijn. Daarom is het niet verwonderlijk dat de groep in 1994 voor het eerst in Zuid-Afrika terecht kwam, waar toch de wortels van Afro-Amerikaanse jazz liggen. Het kwintet verbleef er zeseneenhalve week, voor 25 concerten en workshops.
Een reis naar West-Afrika bracht het Paul van Kemenade Quintet onder meer in Senegal, waar het kennis maakte met Les Frères Guissé. Met Djiby (gitaar en zang), Cheikh (gitaar en zang) en Aliou Guissé (percussie en zang) plus gast Herman van Haaren op viool, nam het in 2003 de cd Fouta op. In 2006 gevolgd door Mexi Cosy met Feya Faku, Sydney Mnisi, Bheki Khoza, Sonti Mndebele, zanger David Lynx en trompettist Toon de Gouw. Het is overbodig te stellen dat Paul van Kemenade heeft meegewerkt aan een imponerende rij platen en cd's. Het zijn er inmiddels meer dan vijftig.

Avontuur
Zucht naar avontuur is eigen aan musici die vrije improvisaties in hun muziek opzoeken. Daaraan ligt de behoefte om over de eigen grenzen te kijken. In het geval van Paul van Kemenade betekent dit dat hij en/of zijn kwintet samenwerkten met onder andere Het Brabants Orkest, Harmonieorkest Tilburg, popgroep The Wrong, danseres/choreografe Nora van den Eeckhout, dansgezelschap Raz, acteur Herman Brand, en thans met het oude-muziekensemble Capella Pratensis.
Naast altsaxofonist, bandleider, componist en workshopleider is Paul van Kemenade sinds 1993 ook organisator en programmeur van Stranger Than Paranoia. Dat Paul van Kemenade baanbrekend werk heeft verricht voor de Nederlandse jazz en in het bijzonder voor de Tilburgse, blijkt uit een trits onderscheidingen: de Podiumprijs in 1984, de Jazz in Duketown Award 1998, de Moderne Industriestad Prijs Tilburg en VPRO/Boy Edgarprijs in 1999, de benoeming als lid in de Orde van Oranje Nassau in 2007 en de plaatselijke Antony Kok Kunstprijs in 2008. Bonte speldjes op de jas van een ware vaandeldrager.