Stadsmuseum Tilburg
Door: Theo van Etten
De initiator van de mini-expo is Theo Smulders. Hij woonde vele jaren in Riel, maar is inmiddels een trotse Tilburger. Hij verzamelde een uitgebreide collectie documenten over de geschiedenis van Zuid-Afrika, het land waar hij een warme band mee opbouwde.
Theo woont in een appartement in de Jan van Riebeeckstraat. De persoon naar wie deze straat in de zeeheldenbuurt vernoemd is, speelt een belangrijke rol in het ontstaan van Zuid-Afrika. Door het inrichten van een mini-expo over Jan van Riebeeck, draagt Theo bij aan het erfgoedverhaal van Tilburg. “Mijn medebewoners zijn overwegend positief,” glimlacht hij.
Wie was Jan van Riebeeck?
Met de lange tochten die de VOC-schepen in de zeventiende eeuw naar de Indonesische archipel maakten, ontstond de behoefte om halverwege een bevoorradingspost in te richten. Jan van Riebeeck (1619-1677) kreeg van de VOC de opdracht om hier vorm aan te geven. Op 6 april 1652 stichtte hij op Kaap de Goede Hoop de handelspost Kaapkolonie. Deze zou uitgroeien tot het huidige Kaapstad.
Theo is zich bewust van de discutabele manier waarop dat moet zijn gegaan. “Aanvankelijk zal de samenwerking tussen de kolonisten en de inheemse bevolking prima zijn verlopen. Maar naarmate er steeds meer zeelui aanlegden, die ook allerlei ziektes meebrachten, werden zij steeds minder hartelijk ontvangen. Uiteindelijk ontaardde dat in vijandigheden en we weten allemaal hoe dat is afgelopen. De Europeanen namen simpelweg het land over van de oorspronkelijke bevolking.”
Interesse in Zuid-Afrika
Al in de jaren zeventig verdiept Theo zich in het wel en wee van Zuid-Afrika. Hij wordt lid van de NZAV, de Nederlands Zuid-Afrikaanse Vereniging. Deze ijverde voor het promoten van de culturele banden tussen Zuid-Afrika en Nederland. Eerder stimuleerden zij de emigratie van Nederlanders naar Zuid-Afrika. Theo: “Als leden krijgen wij positiever nieuws te horen dan wat er op de tv-journaals werd verteld. Dat was alleen maar ellende.” Theo verzamelt in die tijd alles wat met Zuid-Afrika te maken heeft: van tijdschriften, boeken en krantenknipsels tot landkaarten en betaalmiddelen. Hij toont een briefje van maar liefst 10 miljard rand: “Ooit was de rand evenveel waard als de Nederlandse gulden hè. In die tijd was de koers dramatisch gekelderd.”
Op zoek naar de waarheid
Als rond 1990 het systeem Apartheid wordt afgeschaft, stelt Zuid-Afrika zich steeds meer open voor buitenlandse toeristen. Ook Theo reist er samen met zijn gezin meerdere malen naartoe. Hij bezoekt de thuislanden en Robbeneiland, de plek waar Nelson Mandela gevangen zat. “Ik wilde alle plekken zien waarover ik gelezen had of waarvan ik gehoord had. Ik was zó ontzettend nieuwsgierig. In Nederland kreeg ik waarschuwingen mee: ‘Pas maar op dat ze je nek niet afsnijden.’ Maar ik heb me daar altijd zo vrij als een vogeltje gevoeld. Het nieuws in Nederland was wel enigszins vertekend hoor. Wat niet wil zeggen dat alles in Zuid-Afrika koek en ei was. Zwarte mensen mochten ‘s avonds niet in de stad komen, tenzij ze konden bewijzen dat ze daar werkten. En al die blikken huisjes buiten Johannesburg, die stonden niet eens op de kaart. Dat was me wat zeg.”
Jan van Riebeeckdag
Tijdens een van die reizen bezoekt Theo de plek waar Jan van Riebeeck met zijn gezin verbleef. “Hij wordt daar echt nog vereerd, onder de witte mensen althans. Er is een standbeeld, een museum en ook de tuinen waar destijds de groenten werden verbouwd, zijn nog aanwezig.” Theo laat een tijdschrift zien met foto’s uit 1952, waarop een met 100.000 mensen gevuld stadion te zien is. Zij vieren de ‘Stigtingsdag’ ofwel de Jan van Riebeeckdag. Deze jaarlijkse feestdag werd toen ingesteld tijdens de viering van 300-jarige Nederlandse aanwezigheid in Zuid-Afrika, in het bijzijn van Prins Bernhard. Het ANC schafte deze dag halverwege de jaren negentig van de vorige eeuw af. Theo moet een beetje lachen. “Die feestdag bestaat gewoon nog steeds. Niet officieel, maar de blanke bevolking viert het nog steeds. Voor hen is Van Riebeeck gewoon een grote mijnheer.”
Theo laat me de rest van zijn verzameling zien. “Het is nog maar een klein deel van wat ik ooit had. Wegens ruimtegebrek moest ik na mijn verhuizing naar Tilburg veel wegdoen. Maar het blijft leuk om mensen hier iets van te laten zien en erover te vertellen.”
