- Geboortedatum: 1933
- Sterfdatum:
Frans Tempelaars*
Frans Tempelaars (Tilburg, 1933) werkte in de jaren zestig als voorman bij de Firma van Grinsven, een textielververij bij de Ringbaan Oost. In 1966 kwamen er drie Turkse mensen in het bedrijf werken. Het waren een van de eerste Turkse gastarbeiders die naar Tilburg kwamen. In 1963 waren er al een paar medewerkers bij Van Kuyk Deuren aan de slag gegaan.
Hoewel Frans zelf alleen vijf klassen van de lagere school had gehad, en nog wel in de oorlogsjaren toen de scholen niet op hun best waren, kreeg hij de taak om deze mensen te begeleiden. De eerste Turkse gastarbeiders waren ongeschoold. Ze spraken geen Nederlands en konden niet lezen of schrijven. Ze begrepen dan ook weinig van Frans’ aanwijzingen. Hij besloot daarom woorden op te gaan schrijven. Met potlood en papier op zak hield hij tijdens het werk alles bij wat hij van zijn Turkse collega’s leerde. Zo maakte hij drie mappen aan woordenboeken. Vanuit de Tilburgse taal vertaalde hij naar het Nederlands. “Dat was nog niet zo makkelijk, want wanneer schrijf je iets met een ‘d’ en wanneer met ‘dt’? Dan gebruikte ik het Tilburgs. Hier zeg je bijvoorbeeld “ik ven” in plaats van “ik vind” en “hij vent,” zo wist ik wanneer je iets met een d of dt moest schrijven,” vertelt Frans. Al doende heeft hij zich aardig in het Turks bekwaamd. Hij breidde zijn kennis van de taal steeds verder uit door veel met Turkse mensen te praten. “Soms kwam ik thuis van mijn werk en vroeg mijn vrouw ‘Hoe is het?’ Dan zei ik per ongeluk 'iyiyim' in plaats van ‘goed’.”
Met zijn Turkse collega’s bouwde hij een goede band op. De eerste Turkse mannen die hij leerde kennen waren net als Frans rond de vijfentwintig, dertig jaar. Zij woonde in een bijgebouw vol stapelbedden in de Goirkestraat. Pas in de jaren zeventig kregen de meesten van hen een huisje en kwam hun familie naar Nederland.
De bladzijdes uit zijn woordenboek heeft hij eigenhandig op zijn typemachine uitgewerkt en onderverdeeld in secties als ‘verkeersopschriften’, ‘uitzonderingen’, en ‘Tilburgs’. Alleen al de sectie van het menselijk lichaam bevat wel vierentwintig bladzijdes met woorden als ‘aambei’, ‘amandelontsteking’ en ‘nagelschaartje’. “Het was nog best lastig om op een Nederlands typemachine Turks te typen,” vertelt Frans. Hij ontdekte dat hij de Turkse letter ğ als een v boven een g kon typen, en voor de letter ç een c met een komma eronder typen. Toen steeds meer Turkse mensen in het bedrijf kwamen werken, kwamen deze woordenboeken goed van pas. Vooral toen er ook steeds meer mensen kwamen die wel konden lezen of schrijven.
Eind jaren zestig ging het steeds minder goed met de textielindustrie. Frans zag aankomen dat de industrie failliet zou gaan en nam ontslag. Maar ook nu nog – Frans is inmiddels 78 jaar – is hij geïnteresseerd in de Turkse taal. Hij ging lange tijd wekelijks naar de Süleymaniye moskee om Turks te praten, heeft nog steeds veel contact met Turken in de buurt, en heeft Nederlandse les aan Turken gegeven. Ook is hij een aantal keer naar Turkije geweest. Daar zocht hij mensen op die hij in Tilburg leerde kennen. Veel mensen keken verbaasd op als hij ze in het Turks aansprak.
Als hij nieuwe Turkse woorden tegenkomt schrijft hij ze nog steeds op. Frans heeft altijd een kladblokje met potlood in zijn borstzak. “Als ik Nederlands moet schrijven maak ik fouten, in het Turks niet,” vertelt hij. Frans komt regelmatig in het Peerke Donders Paviljoen en zou graag zien dat dan de bladzijdes van zijn woordenboek omgeslagen worden, zodat bezoekers van de tentoonstelling Thuis in Tilburg-Noord, waar zijn mappen nu tentoongesteld worden, steeds een ander deel van zijn woordenboek kunnen aanschouwen.
*Frans Tempelaars werd geïnterviewd naar aanleiding van de tentoonstelling Thuis in Tilburg-Noord, die tot en met 23 oktober 2011 te zien is in het Peerke Donders Paviljoen.
Afb. 1: Frans Tempelaars met zijn zelfgemaakte woordenboek.
Afb. 2: Een pagina uit Frans' woordenboek
Afb. 3: Artikel uit het Nieuwsblad van het Zuiden over de komst van de eerste Turkse gastarbeiders naar Tilburg (26-10-1963)
